Risk analizi makineler için CE teknik dosyası hazırlanırken en çok zorlanılan konulardan biridir. Bu yazımında risk analizinin ne olduğu ve nasıl yapılması gerektiği ile ilgili bilgileri bulabilirsiniz.
Risk Analizi için hangi standart kullanılır?
Makine Emniyeti Yönetmeliği risk analizini teknik dosyada olmasını çok önceleri tanımlamıştır. Birçok yönetmelikte bu kavram ya yoktur ya da çok yüzeysel geçilmiştir. Merak edenler için bir örnek; Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği. Oysa ki makineler için detaylı standartlar yazılmıştır. Bu standartların en meşhuru EN ISO 12100 standardıdır. 1996 yılında EN 1050 olarak başlayan, kısa bir süre EN 14121-1 ve EN 14121-2 olarak devam eden risk analizi standardı nihayet EN ISO 12100 halini almıştır. 2010 yılından beri de bu şekildedir.
Doğru ve Kolay Risk Analizinin adımları
Tehlikeleri tanımlayın
EN 12100 standardının Ek-B bölümünde verilen tablodan yararlanarak makinenizde oluşabilecek tehlikeleri listeleyin. Tehlikeler mekanik, elektriksel, termal gibi gruplara ayrılmıştır. Böylece kolayca bir gruplandırma yapabilirsiniz. Örneğin, iş parçasının işlendiği bölgede haraket eden parçalara temas sonucu ezilme tehlikesi gibi bir tanımınız olabilir.
DİKKAT! Tehlikeleri makinenin tüm ömür döngüsünü göz önüne alarak belirleyin. Bir tehlike farklı zaman ve durumlarda ortaya çıkabilir. Örneğin, iş parçasının işlendiği bölgede hareketli parçalara temas sonucu ezilme tehlikesi makinenin ayarlama, kullanma, bakım zamanlarında olabilir.
Riski tahmin edin ve hesaplayın
Risk unsurlarını dikkate alarak riski tahmin edebilirsiniz. Risk unsurları şunlardan oluşur:
Hasarın şiddeti, olayın meydana gelme olasılığı, maruz kalma süresi, kaçınma imkanı, etkilenen kişi sayısı vb.
Risk tahmini için kullanabileceğiniz basit metotlar aşağıda verilmiştir.
EN 13849 risk grafiği
Risk analizi prensiplerini yansıtan diğer bir standart EN ISO 13849-1 standardıdır. Aslında EN 13849-1 standardı kumanda devrelerine etki eden güvenlik sisteminin performansını belirlemek için hazırlanmıştır. Eğer ürün ile ilgili bir gereklilik yoksa için risk analizi parametreleri kullanılıp gerekli performans seviyesini (PLr) belirlenmektedir. Eğer istenirse PLr, risk seviyesi olarak da kullanılabilir. Aşağıda düzenlenmiş grafiği bulabilirsiniz.
Risk Seviyesi:
a: Önemsiz, uygun şartlar sağlanmıştır.
b: Düşük risk, uyarılar sağlanmalıdır.
c: Dikkate alınması gereken risk seviyesi, iyileştirme yapılmalıdır.
d: Yüksek risk seviyesi, tasarım ve/veya koruyucu tedbirler iyileştirilmelidir.
e: Kabul edilemez risk seviyesi, tasarım ve/veya koruyucu tedbirler iyileştirilmelidir.
Risk Unsurları
S: Yaralanmanın şiddeti:
S1: Hafif yara (geri dönüşü olan),
S2: Ağır yara (geri dönüşü olmayan, ölüm dahil);
F: Tehlikeye maruz kalma sıklığı ve/veya süresi:
F1: Nadir ile oldukça sık arasında ve/veya kısa süreli,
F2: Sık ,sürekli ve/veya uzun süreli;
P: Tehlikeden kaçınma veya sonuçlarını azaltma olasılığı:
P1: Belirli koşullar altında mümkün,
P2: Nadiren mümkün.
Bir Örnek
Tehlike: Mekanik preste çalışırken kalıplar arasına el sıkışması
Operatör;
- elini ve/veya parmaklarını kaybedebilir. (S2)
- sürekli malzeme yüklemektedir. (F2)
- presin hareketi hızlı olduğundan kaçma imkanı yoktur.(P2)
S2–>F2–>P2–> e ( Kabul edilemez risk seviyesi)
HRNS (Hazard Rating Number System) Metodu
Risk analizi için kullanışlı metotlardan biri de HRNS metodudur. Burada risk unsurları tahmin edip risk skoru hesaplıyoruz. Aşağıda ilgili tabloları görebilirsiniz.
- Bir Örnek
Tehlike: Mekanik preste çalışırken kalıplar arasına el sıkışması
- OL ( Olma olasılığı): 5 – Muhtemel
- FE ( Tehlikeli bölgede bulunma): 5 – Sürekli
- DPH ( Yaralanma şiddeti): 8 – El kaybı
- NP ( Kişi sayısı): 1- 1 veya 2 kişi
HRN= 200 – Dikkate değer risk
Düzeltici faaliyetleri tanımlayın ve tekrar riski hesaplayın
Hesapladığınız risk seviyesi önlemler almanızı gerektiriyorsa tasarımda yapacağınız iyileştirmeler veya koruyucu tedbirler uygulayarak riski düşürebilirsiniz. Yaptığınız değişiklikleri tanımlayıp tekrar riski hesaplayın.
HRN metodu ile örneğimizi devam ettirirsek;
Düzeltici faaliyet: Presi çalıştırmak için çift el kumandası kullanılarak operatörün ellerini kalıp bölgesinden uzak tutması sağlanmıştır.
- OL ( Olma olasılığı): 0,33 – Neredeyse imkansız, kumanda sistemi arıza yaparsa
- FE ( Tehlikeli bölgede bulunma): 5 – Sürekli
- DPH ( Yaralanma şiddeti): 8 – El kaybı
- NP ( Kişi sayısı): 1- 1 veya 2 kişi
HRN= 13,2 – Çok düşük risk
Alınan önlemlerle riski düşük seviyeye getirmiş olduk. Artık bakiye riskler için uyarıları verebiliriz. Pres üzerine uyarı işaretlemeleri, kullanım kılavuzda bilgilendirmeler yapılabilir. Bunu da risk analizi dokümanında kayıt altına alabiliriz.